National Day of Persian Poetry & Literature

Shape Image One
National Day of Persian Poetry & Literature

روز ملی شعر و ادب فارسی

The National Day of Persian Poetry and Literature

سال‌ها پیش روانشاد استاد دکتر احمد جاوید استاد ممتاز دانشگاه و رئیس پیشین دانشگاه کابل در یکی از سخنرانی‌های خود به نکته‌ای جالب اشاره کرد و گفت: «زبان فارسی را باید در بستر شعر فارسی یافت». 

 

خوشا به هم‌زبانان و هم‌دلان افغان که چنین گوهر گران‌بهایی را در دل افغانستان پرورانده‌اند، ادیبی که در جهان زبان فارسی یا پارسی کم‌نظیر بود و هست. امروز را روز ملی شعر و ادب فارسی نام نهاده‌اند که از طرفی سالروز درگذشت «شهریار» بزرگ شعر فارسی نیز هست.

 

گفتار روزانۀ ملّت ایران با شعر درآمیخته است، کمتر کسی را می‌یابید که هنگام سخن گفتن، شعری را چاشنی صحبت‌هایش نکند. 

 

نکوداشت چنین روزی افتخاری‌ست بی‌نهایت عظیم و وظیفه‌ای‌ست بس سترک. شعر فارسی در دوران‌های گوناگون سدّ بزرگی بوده است در برابر هجوم بیگانگان و یکی از عوامل بسیار مهم برای حفظ هویّت ایرانی است. 

 

شاید بتوان گفت که دلیل زنده ماندن زبان فارسی را باید در دل شعر فارسی جست‌و‌جو کرد. بهترین گواه این ادعا شاهنامۀ فردوسی و پس از آن گلستان سعدی است که اگر این دو اثر بزرگ نمی‌بود، شاید ما فارسی‌زبانان، امروز به زبانی دیگر سخن می‌گفتیم. روز ملی شعر و ادب فارسی به ملّت ایران و فارسی‌زبانان هم‌دل خجسته باد!

 

چند نمونه از شعرهای بی‌همتای فارسی را به شما پیشکش می‌کنیم، باشد که مورد قبولتان واقع شود. 

– شهرخ پیرنیا

Several years ago, the late Dr. Ahmad Jāvid, a prominent university professor and former head of the University of Kabul, made an interesting point in one of his lectures when he said, “the bedrock of the Persian language is its poetry.”

 

May we bless our fellow Persian speakers in Afghanistan who have nurtured such a precious treasure (Dr. Jāvid) in their hearts: a scholar who was – and still continues to be – well respected in the Persian speaking world. Today (18th September/27th Shahrivar) is named the National Day of Persian Poetry and Literature, which is also the anniversary of the death of the great Persian poet Shahriār.

 

When contemporary Iranians converse, they are constantly peppering their speech with poetry. Indeed, you will be hard pushed to find an Iranian who doesn’t season their speech with poetry and proverbs. The honouring of this important day is a great source of pride for all and part of our irreplaceable cultural heritage. Across many different time periods, Persian poetry acted like a great barrier that would stop foes from eroding our culture and acted as one of the most crucial defenses for the endurance of the Persian/Iranian identity. 

 

It can be said that the reason for the survival of the Persian language is largely thanks to its poetry. The best testament to this claim is Ferdowsi’s Shāhnāme, and following that Sa’adi’s Golestān, without which it is likely that today’s Persian speakers would be speaking a different language altogether. May this National Day of Persian Poetry and Literature be blessed upon all of the Persian speaking world! 

 

To celebrate this special day, the Persian Language Online team has chosen a few examples of our favourite Persian poems that we hope you will enjoy.

– Written by Shahrokh Pirnia, translated by Sam Styan

«شهریار، غزل ۱۸: «خودپرستی خداپرستی

تا چشم دل به طلعت آن ماه منظر است

طالع مگو که چشمه خورشید خاورست

کافر نه ایم و بر سرمان شور عاشقی است

آنرا که شور عشق به سر نیست کافر است

محمد حسین بهجت تبریزی. شاعر معاصر. زادروز: دی ۱۲۸۵ خورشیدی (۱۹۰۷ میلادی) در تبریز، درگذشت: شهریور ۱۳۶۷ خورشیدی (۱۹۸۸ میلادی) در تهران

«حسین منزوی، گزیده ای از «محبوب من

از وقت و روز و فصل

عصر و جمعه و پاییز دلتنگند

 و بی‌تو

من مانند عصر جمعه‌ی پاییز دلتنگم

شاعر معاصر. زادروز: مهر ۱۳۲۵ خورشیدی (۱۹۴۶ میلادی) در زنجان، درگذشت: اردیبهشت ۱۳۸۳ خورشیدی (۲۰۰۴ میلادی) در تهران

شعر منسوب به ابن سینا

کفر چو منی گزاف و آسان نبود

محکمتر از ایمان من ایمان نبود

در دهر چو من یکی و آن هم کافر

پس در همه دهر یک مسلمان نبود

ملقب به شیخ الرئیس، پزشک، فیلسوف، اخترشناس، شیمی دان، موسیقی دان و شاعر. زادروز: تیر ۳۵۹ خورشیدی (۹۸۰ میلادی) در بخارا، درگذشت: خرداد  ۴۱۶ خورشیدی (۱۰۳۷ میلادی) در همدان

«رهی معیری: «خیال‌انگیز

خیال‌انگیز و جان‌پرور چو بوی گل سراپایی

نداری غیر از این عیبی که می‌دانی که زیبایی

من از دلبستگی‌های تو با آیینه دانستم

که بر دیدار طاقت‌سوز خود عاشق‌تر از مایی

به شمع و ماه حاجت نیست بزم عاشقانت را

تو شمع مجلس‌افروزی تو ماه مجلس‌آرایی

منم ابر و تویی گلبن که می‌خندی چو می‌گریم

تویی مهر و منم اختر که می‌میرم چو می‌آیی

مراد ما نجویی ورنه رندان هوس‌جو را

بهار شادی‌انگیزی حریف باده پیمایی

مه روشن میان اختران پنهان نمی‌ماند

میان شاخه‌های گل مشو پنهان که پیدایی

کسی از داغ و درد من نپرسد تا نپرسی تو

دلی بر حال زار من نبخشد تا نبخشایی

مرا گفتی: که از پیر خرد پرسم علاج خود

خرد منع من از عشق تو فرماید چه فرمایی

من آزرده‌دل را کس گره از کار نگشاید

مگر ای اشک غم امشب تو از دل عقده بگشایی

رهی تا وارهی از رنج هستی ترک هستی کن

که با این ناتوانی‌ها به ترک جان توانایی

محمد حسن «بیوک». شاعر معاصر. زادروز: اردیبهشت ۱۲۸۸ خورشیدی (۱۹۰۹ میلادی) در تهران، درگذشت: آبان ۱۳۴۷ خورشیدی (۱۹۶۸ میلادی) در تهران

«رهی معیری: «بی‌خبری

مستان خرابات ز خود بی‌خبرند

جمعند و ز بوی گل پراکنده‌ترند

ای زاهد خودپرست با ما منشین

مستان دگرند و خودپرستان دگرند

محمد حسن «بیوک». شاعر معاصر. زادروز: اردیبهشت ۱۲۸۸ خورشیدی (۱۹۰۹ میلادی) در تهران، درگذشت: آبان ۱۳۴۷ خورشیدی (۱۹۶۸ میلادی) در تهران

«سهراب سپهری: «پیغام ماهی‌ها

رفته بودم سر حوض

تا ببينم شايد، عكس تنهایی خود را در آب

آب در حوض نبود

:ماهيان می‌گفتند

هيچ تقصير درختان نيست

ظهر دم‌ كرده‌ی تابستان بود

پسر روشن آب، لب پاشويه نشست

و عقاب خورشيد، آمد او را به هوا برد كه برد

 

به ‌درک راه نبرديم به اكسيژن آب 

برق از پولک ما رفت كه رفت

ولی آن نور درشت

عكس آن ميخک قرمز در آب

كه اگر باد می‌آمد دل او، پشت چين‌های تغافل می‌زد

چشم ما بود

روزنی بود به اقرار بهشت

 

تو اگر در تپش باغ خدا را ديدی، همّت كن

و بگو ماهی‌ها حوضشان بی‌آب است

 

باد می‌رفت به سر وقت چنار

من به سر وقت خدا می‌رفتم

نقاش و شاعر معاصر. زادروز: مهر ۱۳۰۷ خورشیدی (۱۹۲۸ میلادی) در کاشان، درگذشت: اردیبهشت ۱۳۵۹ خورشیدی (۱۹۸۰ میلادی) در تهران

فروغ فرخزاد: «تنها صداست که می‌ماند» از کتاب ایمان بیاوریم به آغاز فصل سرد

چرا توقف کنم، چرا؟

پرنده‌ها به جستجوی جانب آبی رفته‌اند

افق عمودی است

افق عمودی است و حرکت، فواره‌وار

و در حدود بینش

سیاره‌های نورانی می‌چرخند

زمین در ارتفاع به تکرار می‌رسد

و چاه‌های هوایی

به نقب‌های رابطه تبدیل می‌شوند

و روز وسعتی است

که در مخیّلهٔ تنگ کرم روزنامه نمی‌گنجد

 

چرا توقف کنم؟

راه از میان مویرگ‌های حیات می‌گذرد

کیفیت محیط کشتی زهدان ماه

سلول‌های فاسد را خواهد کشت

و در فضای شیمیایی بعد از طلوع

تنها صداست

صدا که ذوب ذره‌های زمان خواهد شد

 

چرا توقف کنم؟

چه می‌تواند باشد مرداب

چه می‌تواند باشد جز جای تخم‌ریزی حشرات فاسد

افکار سردخانه را جنازه‌های بادکرده رقم می‌زنند

نامرد، در سیاهی

فقدان مردیش را پنهان کرده‌است

و سوسک… آه

وقتی که سوسک سخن می‌گوید

 

چرا توقف کنم؟

همکاری حروف سربی بی‌هوده‌ست

همکاری حروف سربی

اندیشهٔ حقیر را نجات خواهد داد

من از سلالهٔ درختانم

تنفس هوای مانده ملولم می‌کند

پرنده‌ای که مرده‌بود به من پند داد که پرواز را بخاطر

بسپارم

نهایت تمامی نیروها پیوستن است، پیوستن

به اصل روشن خورشید

و ریختن به شعور نور

طبیعی است

که آسیاب‌های بادی می‌پوسند

 

چرا توقف کنم؟

من خوشه‌های نارس گندم را

به زیر پستان می‌گیرم

و شیر می‌دهم

صدا، صدا، تنها صدا

صدای خواهش شفاف آب به جاری شدن

صدای ریزش نور ستاره بر جدار مادگی خاک

صدای انعقاد نطفهٔ معنی

و بسط ذهن مشترک عشق

صدا، صدا، صدا، تنها صداست که می‌ماند

در سرزمین قد کوتاهان

معیارهای سنجش

همیشه بر مدار صفر سفر کرده‌اند

 

چرا توقف کنم؟

من از عناصر چهارگانه اطاعت می‌کنم

و کار تدوین نظامنامۀ قلبم

کار حکومت محلی کوران نیست

مرا به زوزهٔ دراز توحّش

درعضو جنسی حیوان چکار

مرا به حرکت حقیر کرم در خلاء گوشتی چکار

مرا تبار خونی گل‌ها به زیستن متعهد کرده‌است
تبار خونی گل‌ها می‌دانید؟

شاعر معاصر، زادروز: دی ۱۳۱۳ خورشیدی (۱۹۳۴ میلادی) در تهران، درگذشت: بهمن ۱۳۴۵ خورشیدی (۱۹۶۷ میلادی) در تهران

گزیده ای از شعری از نیاز کرمانی

ز چاک پیرهنت ماهتاب می ریزد

از آسمان نگاهت، شراب می ریزد

دو زلف نه، که به مرمرِ شانه ات گویی

مدام سودۀ زر، آفتاب می ریزد

محمد صادق «سعید». شاعر معاصر. زادروز: ۱۳۱۸ خورشیدی (۱۹۳۹ میلادی) در کرمان، درگذشت: شهریور ۱۳۸۳ خورشیدی (۲۰۰۴ میلادی) در تهران

Image credits:

Image of Dr. Ahmad Jāvid from BBC Persian, published 31/07/2002

Image of Avicenna from imna.ir, published 30/06/2021

Image of Forough Farrokhzad from Wikimedia Commons, published 28/10/2021

Image of Hossein Monzavi from Wikimedia Commons, published 03/10/2017

Image of Shahriār by the photographer Fakhroddin Fakhroddini, published 1963

Image of Sohrāb Sepehri from Wikimedia Commons, published 1975

Image of Rahi Mo’ayyeri from the Divān-e Kāmel-e Rahi-ye Mo’ayyeri by Keyumars-e Keyvān, published 1959